Uçaklarda bulunan jet motorları Newton’un 3 yasasına bağlı olarak geliştirilmişlerdir. Jet, motor tarafından emilen havayı sıkıştırır, yakıtla birlikte patlar ve hızlı bir şekilde dışarı üfleyerek ters yönde itme kuvveti oluşturur. Jet motorunun uyguladığı kuvvete eş değerde bir etki kuvveti ortaya çıkar. Uçaklarda jet motoru nasıl çalışır?
Uçaklarda Jet Motoru Nasıl Çalışır?
Uçaklarda jet motorunun çalışma prensibi, tamamen hava akışı ile çıkış noktası arasında büyük bir akış hızı elde etme mantığına dayanmaktadır. Jet motorunun hızı ne kadar yüksek olursa oluşacak itme kuvveti de o kadar fazla olacaktır.
Jet motorları; pervaneden arkaya doğru olacak şekilde büyük pervane, sıkıştırma bölgesi (kompresör) ve tribün olmak üzere 3 bölümden oluşmaktadır. Jet motorunun ön kısmında büyük bir fan bulunmaktadır. Bu fan sayesinde hava içeri çekilir. Daha sonra hava kompresöre gider ve büyükten küçüğe doğru sıralanan fanlardan geçer. Fanlar büyükten küçüğe doğru sıralanır çünkü fanlar küçüldükçe hava daha dar bir alanda sıkıştırılır. Hava jet yakıtıyla karıştırılana kadar burada sıkıştırılmaya devam eder.
Hava, yakıt ile karıştıktan sonra ateşleme gerçekleşir. Motorun arkasından yüksek bir hızla ileriye doğru fırlar. Bu sırada tribün dönmeye başlar. Tribün üzerinde bulunan kanatçıklar şeklinden dolayı hava akışı sayesinde kaldırma kuvveti uygular. Kompresör’ün (sıkıştırma bölgesi), yanma odasının ve türbinin eş zamanlı olarak yaptığı işlemler uçakların ileri yönde hareket etmesi sağlar.
Uçaklarda jet motorunun çalışma prensibi kısaca özetlenecek olursa, etki-tepki yasasına bağlı olarak; emilen havanın kompresör de sıkışması ve sıkışan havanın ısınarak basıncı arttırması ile püskürtme gerçekleşir. Bu da itme kuvvetine bağlı olarak uçağın hareket etmesini sağlar.
Jet Motoru Türleri
1. Gaz Türbinli Motorlar
Yanma ile ortaya çıkan ısı mekanik enerji ile havaya çekilir.
- Turbojet: Eski tip hava soluyan motorlardır. Aşırı gürültülü motorlardır. Genellikle savaş uçakları ve cruise füzelerinde kullanımı tercih edilir.
- Turbofan: Birçok uçakta ekonomik olma özelliklerinden dolayı kullanılan gaz türbinli motordur. Uzun mesafeli uçuşlar için oldukça ideal bir motordur.
2. Ram Motorlar
Havayı sıkıştırma şekli olarak gaz türbinli motorlardan ayrılsa da aynı prensip ile çalışmaktadırlar.
- Ramjet: Basit bir yapıya sahip olmasından dolayı füzelerde kullanılır. Hareket etmek için ön hıza ihtiyaç duymaktadır.
- Scramjet: Çok yüksek hızlara ulaşmasından dolayı hipersonik uçuşlar için kullanılmaktadır. NASA tarafından geliştirilen X-43A scramjet motoru ile dünyanın en hızlı uçağı olmuştur.
